غيبت و راههاي درمان آن

معناي غيبت: فقها تعاريف فراواني براي غيبت داشته اند و معيارهايي در اين خصوص ارائه كرده اند. شيخ شهيد در كتاب كشف الريبه ملاك غيبت را اينگونه معنا كرده است كه:” هرگاه كسي در غياب ديگري سخني نسبت به او بگويد كه عرفاً و در نزد مردم نقص و عيب به حساب مي آيد و قصد وي از اين كار سرزنش و يا برملا كردن نقص او باشد، مرتكب غيبت شده است.”همچنين ابوذر مي گويد: از رسول خدا(ص) پرسيدم كه غيبت چيست؟ حضرت فرمودند:” غيبت عبارت است از اينكه نسبت به برادرت چيزي بگويي كه او از آن خوشش نمي آيد. ابوذر پرسيد: حتي اگر اين صفت و ويژگي در او باشد؟- باز هم غيبت، به حساب مي آيد؟

– حضرت فرمود:” اگر- آن صفت- در او باشد، غيبت است؛ والا تهمت به حساب مي آيد.” روشن است كه منظور برادر در اين روايت تنها برادر نسبي نيست، بلكه برادر ايماني را هم شامل مي شود. منظور از اكراه نيز چيزي است كه عرفا عيب و نقص به حساب مي آيد و قصد مذمت و گفتن نقص هم در روايت مستتر و تلويحا آمده است؛ والا اگر از راه لطف و مرحمت چيزي در خصوص او بگويد، غيبت صورت نگرفته است. اشكال مختلف غيبت نكته قابل توجه اينكه غيبت كردن تنها با لفظ شكل نمي گيرد، بلكه در بسياري از موارد غيبت كردن با حركات اعضا هم مصداق مي يابد، چنان كه عايشه مي گويد:” زني نزد ما آمد. چون روي خود برگرداند با دست اشاره كردم كه كوتاه قد است. رسول خدا(ص) فرمودند: غيبت اين زن را كردي.”از روايات درك مي شود كه افشاي آنچه از عيب هاي مومن پوشيده شده است حرام مي باشد؛ چه شخص راضي باشد و چه راضي نباشد، چه قصد برملا كردن نقص در ميان باشد و چه نباشد، اما از ملاحظه مجموع روايات برمي آيد كه قصد، برملا كردن نقص است كه اين افشاگري را حرام مي كند مگر اين كه اصل مورد از مواردي باشد كه اظهار آن حرمت شرعي داشته باشد مثل معصيت كه خود معصيت كننده هم نمي تواند اظهار كند. حتي اگر مومن نسبت به برملا كردن مسائل پنهان خود راضي باشد و قصد برملا كردن نقص و عيب هم در ميان نباشد، غيبت به حساب مي آيد.

حرمت غيبت اجماعي است حرمت غيبت اجماعي و بلكه از ضروريات فقه است. مهم ، توجه به پيامدهاي آن است كه اميد است با انديشيدن در اين پيامدها به آن مبتلا نشويم و اگر مبتلا هستيم، به زودي برگرديم كه اگر با اين صفت از دنيا برويم، رسوايي در قيامت را به دنبال دارد و صورت ملكوتي آن همان است كه در سوره مباركه حجرات آيه 12 آمده است:” … آيا يكي از شما دوست دارد كه گوشت برادر خود را بخورد، در حالي كه مردار است…؟!”از آن جا كه غيبت كننده در دنيا آبروي مردم را دريده است- مانند حيواني كه بدن مردم را پاره مي كند- در قيامت صورت ملكوتي اين عمل- خوردن مردار- به او برمي گردد. عذاب براي غيبت كننده در برخي روايات هم آمده است كه در روز قيامت غيبت كننده گوشت خود را مي خورد. مرحوم شيخ صدوق به سند خود از امام علي(ع) نقل مي كند كه در ضمن موعظه هاي خود به نوف البكالي فرمود:”… از غيبت دوري كن، زيرا غيبت نان و خورش سگهاي آتش است. اي نوف! دروغگوست كسي كه فكر مي كند حلال زاده است در حالي كه گوشت هاي مردم را با غيبت كردن مي خورد.”

در روايت ديگري از پيامبر اكرم(ص) آمده است كه :” كسي كه فرد مسلماني را غيبت كند، روزه اش باطل گردد و وضويش شكسته شود و در قيامت در حالي محشور مي شود كه از دهانش بويي بدتر از مردار به مشام مي رسد، به طوري كه اهل قيامت از بوي او در عذاب خواهند بود.” كسي كه تلاش مي كند عيب هاي پوشيده مردم را برملا كند، خداوند او را رسوا خواهد كرد. چنان كه امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرمود:” اي كساني كه به زبان اسلام آورده ايد و ايمان به قلب شما وارد نشده است! مسلمانان را سرزنش نكنيد! و عيب هاي پوشيده آنها را جستجو نكنيد! زيرا كسي كه پوشيده هاي آنها را جستجو كند، خداوند پوشيده هايش را جستجو كند، افتضاح نمايد، اگر چه در خانه اش باشد.” فردي كه عيب هاي پوشيده مردم را افشا مي كند؛ چون مردم ناموس الهي اند، هتك حرمت الهي كرده است. پس در اين عالم و آن سرا رسوا خواهد شد.

در روايتي از امام باقر عليه السلام آمده كه رسول خدا(ص) در معراج از خداوند پرسيد:” اي پروردگار! حال مومن نزد تو چگونه است؟ فرمود، اي محمد! كسي كه دوستي از من را اهانت كند، پس همانا به محاربه با من اقدام كرده است…” غيبت حق الناسي است كه … غيبت از جمله گناهاني است كه علاوه بر جنبه حق اللهي، جنبه حق الناسي هم دارد. رسول خدا(ص) در ضمن سفارشات خود به ابوذر فرمود:” از غيبت كردن بترس كه آن از زنا شديدتر است؛ پرسيدم: اي رسول خدا! به چه علتی حضرت فرمود: چون زنا كننده اگر توبه كند، خداوند او را مي آمرزد، اما غيبت آمرزيده نشود مگر اين كه صاحبش( غيبت شونده) را راضي كند.”پس چه بسيار افرادي كه گرفتار حق الناس شوند و در قيامت شخصي از او راضي نگردد! آسيب هاي اجتماعي غيبت گناه غيبت نه تنها موجب فساد در ايمان و اخلاق شخص و رسوايي او در دنيا و آخرت مي گردد، بلكه مفاسد اجتماعي و بشري را هم به دنبال دارد.از مقاصد بزرگ انبياء عليهم السلام تشكيل مدينه فاضله و جامعه اي نيكوست، و اين مهم زماني به وجود مي آيد كه مردم با يكديگر الفت و محبت داشته باشند، به طوري كه افراد همگي به منزله يك شخص باشند و در اين صورت چنين طايفه و ملتي بر طوايف و ملتهاي ديگر پيروز خواهند شد، همان طور كه مسلمين صدراسلام بر اثر همين اتفاق و وحدت بر حكومتهاي بزرگ آن پيروز شدند. بر اساس آنچه گفته شد و رواياتي كه در اين زمينه وجود دارد، مسلمين مامور و موظفند كه با يكديگر دوستي و مودت ورزند؛ و طبعاً آنچه اين دوستي را مي افزايد مطلوب و پسنديده است و هر چه از اين دوستي و مودت كم كنند، ناپسند است و واضح است كه غيبت كردن موجب كينه و دشمني و بغض مي شود و از اين رهگذر وحدت اجتماع از بين مي رود، و اين از آسيب هاي اجتماعي غيبت است و لازم است براي پرهيز از اين ضرر بزرگ از اين عمل زشت دور شوند. راه درمان غيبت براي درمان اين بيماري از دو راه علم و عمل بايد استفاده نمود.

درمان علمي: درمان علمي اين گناه آن است كه شخص در پيامدهاي اين گناه بينديشد و اين پيامدها را با آنچه از اين گناه عايدش مي شود، مقايسه كند، از اين مقايسه وي تشويق مي شود كه اين عمل را ترك كند؛ زيرا او با اين گناه از چشم مردم مي افتد، رسواي دو عالم مي گردد، بغض و كينه و دشمني ايجاد مي كند. هرگاه اين پيامدها را با چند لحظه ياوه سرايي و بذله گويي مقايسه كند، پي خواهد برد كه با غيبت كردن چه خطاي بزرگي مرتكب شده است. اي عزيز! با بندگان خدا كه مورد دوستي خداوند هستند، محبت قلبي داشته باش! مبادا با محبوب حق، دشمني ورزي كه خداوند در اين صورت ترا از رحمت خود دور مي سازد. قدري در آثار دنيايي و اخروي غيبت انديشه كن و در صورت هاي وحشتناك اين گناه در قبر و قيامت تأمل نما و به اخبار و احاديثي كه در اين زمينه وارد شده است دقت كن و ميان چند دقيقه بذله گويي و نتايج اين گناه مقايسه اي به عمل آور. در اين صورت از اين گناه پرهيز خواهي كرد. وانگهي اگر كسي غيبت ديگري مي كند به اين انگيزه كه با او دشمن است، چگونه حاضر مي شود نيكي هايش را به دشمنش منتقل كند و گناهان دشمن را به نامه عمل خود وارد كند؟ چنان كه در روايات به اين پيامد غيبت اشاره شده است.

درمان عملي: آنست كه به هر زحمتي هم كه شده، عنان نفس زبان را به دست بگيري تا به مرور زمان به راحتي از غيبت كردن پرهيز نمايي. و سعي كنيم كه خوبيهاي مردم را ببينيم و به دنبال معايب آنها نباشيم.چقدر خوب است بيش از آنچه به عيب هاي ديگران توجه كنيم به دنبال كشف عيبهاي خود باشيم.

چنان كه رسول خدا(ص) فرمود:” خوشا به حال كسي كه مشغول بودن او به عيبش، او را از عيب جويي ديگران باز دارد.” گوش دادن به غيبت نيز حرام است همانطور كه غيبت كردن حرام است، گوش دادن به غيبت هم گناه به حساب آمده و حرام مي باشد. از برخي روايات استفاده مي شود كه گوش كننده غيبت همانند غيبت كننده است؛ چنان كه امام علي(ع) فرمود:” گوش كننده به غيبت، نيزغيبت كننده است.” از برخي روايات استفاد مي شود كه رد كردن غيبت واجب است و در روايتي از رسول اكرم(ص) رد كردن غيبت را باعث دفع شر و بدي از غيبت كننده عنوان نموده اند. امام صادق عليه السلام به نقل از رسول خدا فرمود:” آگاه باش كسي كه بر برادر خود منت بگذارد و غيبتي را كه در مجلسي درباره او شنيده است رد كند، خداوند متعال هزار باب از بدي در دنيا و آخرت از او رد مي كند و اگر با وجود توانمندي از اين كار خودداري ورزد، براي او مثل گناه كسي است كه هفتاد بار او را غيبت كرده باشد، خواهد بود.”روايت ديگري در اين زمينه از رسول خدا(ص) آمده است. آن بزرگوار فرمود: ” اي علي! كسي كه نزد او برادر مسلمانش غيبت شود و بر ياري كردن برادرش- دفع غيبت او- توانا باشد و او را ياري نكند، خداوند او را در دنيا و آخرت رسوا مي كند.” نكته ظريفي را مرحوم شيخ انصاري در تفسير اين روايات آورده و آن اين است كه مقصود از ياري رساندن غيبت شونده غير از نهي از غيبت است؛ بلكه منظور آن است كه هرگاه غيبت كننده عيبي دنيايي را مطرح كرد، شخص در جواب بگويد اينها كه عيب نيست؛ بلكه گناه كردن عيب است؛ و اگر عيبي اخروي مطرح كند، براي ياري كردن برادر ديني اش بگويد: بالاخره افراد گاهي مرتكب خطا مي شوند بهتر است براي او طلب آمرزش شود نه عيب جويي و غيبت.