عصر امامت حضرت سجاد(ع) عصري بود که اختناق و خفقان سرتاسر جامعه اسلامي را فرا گرفته و حاکمان اموي امام (ع) را خانه نشين کرده و نمي گذاردند مردم از معارف الهي حضرت استفاده کنند. امام زين العابدين(ع) همچون ديگر امامان معصوم (ع) دست از رسالت خويش برنداشتند و به حکم آگاهي به تمام روش هاي بياني و کلامي بهترين وسيله و دستاويز را براي نيل به اهداف عالي خود و نجات انسان ها از فرورفتن د منجلاب جهل و گمراهي به کار گرفته مردم را در برابر اعمال جباران ستمگر که از راه حق منحرف گشته و اصرار بر نابودي دين خدا ورزيده و آثار و احکام نبوت را به بازي گرفته بودند مطلع و آگاه مي کرد. اين روش و طريقه بيان در قالب «دعا و مناجات» متجلي گشت که بي شک حتي از جهاد با شمشير و نبرد با، سلاح گرم مهم تر و مرثرتر بود. چرا که امام (ع) با اين سبک سمتگراني را که به ناحق برگردن مردم سوار شده بودند معرفي مي کردند. اين دعاها و مناجات ها به نام صحيفه سجاديه معروف است و پس از قرآن کريم و نهج البلاغه بزرگ ترين و غني ترين گنجينه گران سنگ حقايق و معارف الهي به شمار مي رود به طوري که از گذشته هاي دوراز طرف علما و دانشمندان برجسته ما، اخت القرآن، انجيل اهل سنت، زبور آل محمد نام گرفته است. صحيفه سجاديه گذشته از اين که شامل راز و نياز با معبود و بيان حاجت در پيشگاه وي مي باشد درياي بيکراني از علوم و معارف اسلامي است که ضمن آن مسائل عقيدتي، فرهنگي، اجتماعي، سياسي و پاره اي از احکام شرعي و قوانين طبيعي در قالب دعا مطرح شده است. در اهميت و ارزش اين دعاها همين بس که علاوه بر شيعيان اهل سنت نيز اين ادعيه را در کتاب هاي خود آورده اند. و اين حاکي از آن است که اين دعاها در درون جامعه آن روز نفوذ خاصي داشته، چندان که هر دو فرقه، از آنها به عنوان راهي به سوي خدا و رابطي ميان خالق و مخلوق استفاده کرده اند. به دليل اهميت و اعتبار کم نظير صحيفه سجاديه د تاريخ اسلام ، شرح هاي بسياري بر اين کتاب به زبان هاي عربي و فارسي نوشته شده است.

مرحوم علامه شيخ آقا بزرگ تهراني در کتاب ارزشمند الذريعه حدود پنجاه شرح را غير از ترجمه ها بر صحيفه سجاديه نام برده است. علاوه به شرح ها گروهي از نويسندگان و دانشمندان در گذشته و حال ترجمه هاي متعددي بر صحيفه سجاديه، نگاشته اند که تعدادي از آنها در سالهاي اخير چاپ و منتشر شده است. امامان معصوم (ع) و خاندان و شيعيان آنان نسبت به صحيفه سجاديه عنايت خاصي داشته و آن را به سندهاي متعدد روايت کرده اند. و بر نوشتن تعليم و تدريس آن همت گماشته اند. علاوه بر اين عده اي از علماي شيعه در کتاب هاي حديث جستجو کرده اند تا دعاهاي امام سجاد(ع) که در صحيفه مشهور نيامده است جمع آوري نمايند که در نتيجه صحيفه سجاديه ثانيه، ثالثه و … نوشته شده است که مجموعاً باصحيفه سجاديه مشهور، شش صحيفه مي شوند و برخي از آن ها بيش از (180) دعا را شامل مي شوند. صحيفه سجاديه معروف مشتمل بر 54 دعاست که موسوم به «صحيفه کامله سجاديه» است. در ميان دعاهاي صحيفه سجاديه، تعبير در صلوات بر محمد و آل محمد(ص)» بسيار تکرار شده است کم تر دعايي است که اين عبارت را نداشته باشد و در اول، وسط و آخر دعاها تکرار شده است. زماني که حتي نام گذاري اشخاص به اسم علي، از طرف حکام بني اميه جرمي غير بخشودني بود و سّب امام علي(ع) وسيله براي نزديکي به دستگاه حکومت به حساب مي آمد به کار بردن عبارت صلوات آن هم تا اين اندازه ارزش خود را به خوبي نشان مي دهد. افزون بر اينها فصاحت و بلاغت صحيفه سجاديه نيز قابل توجه است ابن شهر آشوب در فصلي که در آن معجزات علي بن الحسين(ع) را بيان مي کند مي نويسد: در بصره نزد دانشمندي زبان آور سخن از فصاحت صحيفه کامله به ميان آمد، او گفت از من فرا گيريد تا بر شما مانند آن را املا کنم و قلم به دست گرفت و سر به زير افکند پس سر بلند نکرد تا مرد.

2-1 نسخ صحيفه سجاديه

متوکل به هارون مي گويد صحيفه اي را که از يحي بن زيد گرفته بودم خدمت امام صادق(ع) آوردم . ايشان فرمودند: بخدا قسم اين خط عمويم زيد و دعاي جدم علي بن حسين(ع) است پس به فرزندش اسماعيل فرمود: دعائي را که تو را به حفظ و نگهداريش امر نمودم بياور! پس براي مقابله کردن نسخه يحيي با نسخه اي کرد در نزد امام صادق (ع) بود اجازه خواستم و ديدم هر دو نسخه برابر است.

2-2 عناوين دعاي صحيفه سجاديه

1- سپاس خداوند جل و علا «اين دعا مختص باين ويژگي ذات خداوند و مجموعه اي از صفات الهي از ديدگاه امام سجاد(ع) است تصوري که امام سجاد(ع)دراين دعاازخداوندمطرح مي کندباآنچه درذهنهاي مااست بسيار متفاوت است. 2- درود بر محمد (ص) و آل او «صحيفه از صلوات بر وجود مقدس خاتم الانبياء (ص) بسيار بهره گرفته است و در دعاهاي 47، 45، 32 بيشتر از بقيه دعاها ، صلوات ذکر شده است. 3- درود بر حاملان عرش 4- درود بر مؤمنين به پيغمبران 5- دعا درباره خرد و کسان خويش «امام سجاد(ع) در اين دعا به بيان فلسفه احکام پرداخته اند ودر دعاي يک هم چنين بيان آمده است.» 6- دعا هنگام صبح و شام 7- دعا در حوائج مهمه 8- دعا در پناه بردن به خدا 9- در اظهار شوق آمرزش 10- در التجاء به خدا 11- طلب عاقبت خير 12- در اعتراف به تصور 13- در حاجت خواستن 14- در شکايت از طالمان 15- هنگام بيماري 16- در طلب آمرزش 17- نفرين بر شيطان 18- در رفع محذورات 19- در طلب باران 20- دعا براي تحصيل اخلاق نيک «امام سجاد(ع) در اين دعا برنامه تربيتي تدريجي براي انسان بيان فرموده اند.» 21- در هنگام اندوهگين شدن 22- در سختي 23- درطلب عافيت 24- درباره پدر و مادر 25- درباره فرزندان 26- براي همسايگان 27- براي مرزداران اسلامي 28- در اظهار ترس و خوف 29- هنگام تنگ شدن روزي 30- در استعانت براي اداي دين 31- در توبه 32- دعا در نماز شب . «امام سجاد (ع) در اين دعا جايگاه صلوات درنظام هستي را بيان مي فرمايند.» 33- دعا در استخاره 34- دعا درمورد گنهکار و مبتلا به رسوايي 35- در رضا بقضاي الهي 36- در هنگام شنيدن دعد 37- در شکر خداوند 38- در عُذرخواهي 39- در طلب عفو 40- دعا چون ياد مرگ مي کرد 41- در طلب ستر و محفوظ ماندن 42- دعاي ختم قرآن. «در اين دعا امام سجاد(ع) به معرفي قرآن مي پردازد» 43- دعا در هنگام ديدن ماه نو 44- دعا براي آمدن ماه رمضان. «امام سجاد(ع) در اين دعا به معرفي ماه رمضان پرداخته است» 45- دعا در وداع ماه رمضان. «امام سجاد(ع) در اين دعا به معرفي قرآن و ماه رمضان مي پردازد و پيامبر (ص) را محور جهان هستي معرفي مي نمايد» 46- دعاي عيدين و جمعه 47- دعاي روز عرفه. «امام سجاد(ع) در اين دعا به توصيف خداوند در فراز 51 و 50 مي پردازد.» 48- دعاي عيد قربان و جمعه. 49- دعا براي دفع مکر دشمن . «امام سجاد(ع) در دعاي (27 و 49) به مسائل اجتماعي جامعه اسلامي توجه مي فرمايند.» 50- دعا هنگام ترس 51- دعا هنگام تضرع و زاري کردن 52- دعا در الحاح و استرحام 53- در فروتني 54- در طلب رفع غم.

پي نوشتها :

1- الذريعة في تصانيف الشيعه، آقا بزرگ تهراني، شيخ محمد محسن، ج15، ص 18

2- الذريعة في تصانيف الشيعه، آقا بزرگ تهراني، شيخ محمد محسن، ج13، ص 345- 359؛ (به نقل از نقش امام سجاد(ع) در رهبري شيعه، محسن رنجبر)

3- همان، ج15، ص 21-18(به نقل از نقش امام سجاد(ع) در رهبري شيعه، محسن رنجبر)

به اشتراک بگذارید