پاداش نگاه رحمت به والدین، حج مقبول است. رضایت آن دو، رضای الهی و خشم آنان خشم خدا است. احسان به پدر و مادر، عمر را طولانی می‌کند و سبب می‌شود که فرزندان نیز به ما احسان کنند.
خداوند در قرآن، بیش از 23 بار صراحتاً و یا ضمناً، انسان‌ها را به احسان و نیکی به پدر و مادر امر فرموده است. ائمه معصومین (ع) نیز در سخنان و گفتار خود، مردم را به این فضیلت مهم سفارش و تأکید فرموده‌اند. حضرت علی (ع) فرمودند: “برّ الوالدین من اکرم الطباں نیکی به پدر و مادر، ارزشمندترین خلق‌ها است.”
وَقَضَی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا؛ وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا (اسراء، آیات 23 و 24)
و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر [خود] احسان کنید، اگر یکی از آن دو یا هر دو در کنار تو به سال‌خوردگی رسیدند، به آن‌ها [حتی] اف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آن‌ها سخنی شایسته بگوی؛ و از سر مهربانی بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو پروردگارا، آن دو را رحمت کن چنانکه مرا در خردی پروردند.
فخرالدین رازی می‌گوید: به چند دلیل، بعد از وجوب عبادت پروردگار، نیکی به پدر و مادر ذکر شده است:
1ـ نعمت‌های پروردگار، بالاترین نعمت‌ها بر بنده است و بعد از پروردگار عالم، پدر و مادر که ریشه و سبب وجود فرزند هستند، نعمت‌های برتر عالم می‌باشند. پس شکر اولین نعمت (خداوند) و بعد از آن، شکر نعمت‌های برتر عالم (پدر و مادر) واجب است.
2ـ خداوند، مۆثر حقیقی در وجود انسان، و پدر و مادر، مۆثر وجود او در ظاهر (طبیعت) هستند؛ پس آن جا که نام مۆثر حقیقی ذکر شده، بعد از آن، مۆثر ظاهری را آورده است.
3ـ خداوند در مقابل نعمت‌های خود، از بنده چیزی نمی‌خواهد، پدر و مادر نیز در مقابل نعمت خود از فرزند، چیزی طلب نمی‌کنند (نه طلب مالی و نه طلب ثوابی) لذا این نعمت آن‌ها، شبیه نعمت خداوند است.
خداوند نعمت خود را از بنده‌اش دریغ نمی‌دارد، اگر چه بدترین گناهان را انجام داده باشد. همچنین است جای پدر و مادر که نعمت و فداکاری خود را از کودکشان دریغ نمی‌دارند، هر چند به آن‌ها بد کرده باشد.
4ـ خداوند نعمت خود را از بنده‌اش دریغ نمی‌دارد، اگر چه بدترین گناهان را انجام داده باشد. همچنین است جای پدر و مادر که نعمت و فداکاری خود را از کودکشان دریغ نمی‌دارند، هر چند به آن‌ها بد کرده باشد.
5ـ پدر مهربان در مال فرزندش تصرف می‌کند تا سود بیشتری عاید وی شود و از ضایع شدن مال او جلوگیری می‌کند. خداوند نیز در اعمال عبادی بنده خود تصرف می‌کند و آن را از آفات دور می‌سازد و عملش را زیادتر می‌نماید، زیرا خود فرموده است: مَثَل کسانی که در راه خدا انفاق می‌کنند، مانند دانه گندمی است که هفت خوشه از آن می‌روید و در هر خوشه، صد دانه گندم وجود دارد.
6ـ نعمت وجود خداوند، بالاتر از نعمت والدین است و این امر، با دلیل و برهان، ثابت و معلوم می‌گردد. اگر چه نعمت والدین نیز معلوم و مشهود است، اما رجحان با نعمت پروردگار است؛ از این رو نعمت والدین پس از نعمت خدا ذکر شده است.(1)
تأکید قرآن بر ذکر احسان و مراعات پدر و مادر در سطح توحید و نفی شرک، و عبادت و پرستش و شکر نعمت‌های الهی، به روشنی این مطلب را ثابت می‌کند که عدم رعایت حق آنان، بزرگ‌ترین گناه پس از شرک به خداوند است و لذا آن را در (سوره اسراء) در ردیف گناهان کبیره ذکر فرموده است.
در احادیث نیز در مورد احسان به والدین بسیار سفارش شده و از آزردن آنان، نکوهش به عمل آمده است:
پاداش نگاه رحمت به والدین، حج مقبول است. رضایت آن دو، رضای الهی و خشم آنان خشم خدا است. احسان به پدر و مادر، عمر را طولانی می‌کند و سبب می‌شود که فرزندان نیز به ما احسان کنند.
در احادیث آمده است: حتی اگر تو را زدند، تو “اف” نگو، خیره نگاه مکن، دست بلند مکن، جلوتر از آنان راه نرو، آنان را به نام صدا نزن، کاری مکن که مردم به آنان دشنام دهند، پیش از آنان منشین و پیش از آنکه از تو چیزی بخواهند، به آنان کمک کن. (2)
مردی مادرش را به دوش گرفته طواف می‌داد و پیامبر (ص) را در همان حالت دید، پرسید: آیا حق مادرم را ادا کردم؟ فرمودند: حتی حق یکی از ناله‌های زمان زایمان را ادا نکردی. (3)
از پیامبر اکرم (ص) سوال شد: آیا پس از مرگ هم احسانی برای والدین هست؟ فرمودند: آری از راه نماز خواندن برای آنان و استغفار برایشان و وفا به تعهداتشان و پرداخت بدهی‌هایشان و احترام به دوستانشان. (4)
مردی از پدرش نزد پیامبر (ص) شکایت کرد. حضرت (ص) پدر را خواستند و پرسش نمودند، پدر پیر گفت: روزی من قوی و پولدار بودم و به فرزندم کمک می‌کردم، اما امروز او پولدار شده و به من کمک نمی‌کند. رسول خدا (ص) گریستند و فرمودند: هیچ سنگ و شنی نیست که این قصه را بشنود و نگرید!، سپس به آن فرزند فرمودند: “انت و مالک لابیک” تو و دارایی‌ات از آنِ پدرت هستید. (5)
پدر مهربان در مال فرزندش تصرف می‌کند تا سود بیشتری عاید وی شود و از ضایع شدن مال او جلوگیری می‌کند. خداوند نیز در اعمال عبادی بنده خود تصرف می‌کند و آن را از آفات دور می‌سازد و عملش را زیادتر می‌نماید، زیرا خود فرموده است: مَثَل کسانی که در راه خدا انفاق می‌کنند، مانند دانه گندمی است که هفت خوشه از آن می‌روید و در هر خوشه، صد دانه گندم وجود دارد.
در حدیث آمده است: حتی اگر والدین، فرزند خود را زدند، فرزند بگوید: خدا شما را ببخشاید، که این کلمه، همان قول کریم است.
احسان به والدین، از صفات انبیا است، چنانکه در مورد حضرت عیسی (ع) توصیف “برا بوالدتی” و در مورد حضرت یحیی (ع) “برا بوالدیه” آمده است.
باید توجه داشت که سفارش قرآن به احسان، متوجه فرزندان است نه والدین “و بالوالدین احسانا”؛ زیرا والدین، نیازی به سفارش ندارند و به طور طبیعی به فرزندان خود احسان می‌کنند.
پی‌نوشت‌ها:
1- فخرالدین رازی، تفسیر کبیر، ج 1, ص 100؛
2- تفسیر نورالثقلین؛
3- تفسیر نمونه؛
4- تفسیر مجمع‌البیان؛
5- کافی، ج 2، ص 157.
منبع: قدس آنلاین
نظرات کاربران (بدون نظر)
ثبت و ارسال نظر