بهداشت و اهميت آن

حفظ سلامتي بدن در برابر بيماريها ،رعايت مقررات و نظام مربوطه به پيشگيري و عدم ورود عوامل بيماري زا به بدن و رعايت تغذيه و پيشگيري مزمن را بهداشت گويند. معصومين(ع) به تميزي و سلامتي جسم توجه زيادي داشتند و مصرف مال را در اين راه اسراف نمي دانستند ؛چنانکه عقيده داشتند که آنچه در راه اصلاح و سلامتي بدن مصرف شود اسراف نمي باشد؛اسراف در چيزهايي است که باعث تلف شدن و ضرر رساندن به بدن باشد. اينک به نقل گوشه اي از امور بهداشتي در زندگي معصومين (ع) از جمله پيامبر اعظم مي پردازيم:

بهداشت فردي

الف) استحمام و آداب آن: شستشوي بدن در اسلام از اهميت زيادي برخوردار است و توجه به پاره اي مسائل که همراه نظافت و شستشوي بدن است مانند وضو و غسل و موارد آن که از سنتهاي موکد اسلام است مي تواند بيانگراين اهميت باشد و فرد مي تواند علاوه بر تميز کردن بدن خود با نيت تقرب به خدا به پاکيزگي روح خود نيز کمک کند معصومين (ع) به شستن بدن خود اهميت فراوان مي دادند و استحمام جزء سيره نامه منظم زندگي ايشان بود پيامبر اعظم حمام خصوصي داشت و کسي در حمام به اوکمک مي کرد همچنين قبل از حمام رفتن چيزي ميل مي کرد و هنگام بيرون آمدن سر خود را با عمامه مي بست و ايمني از سردرد را از خواص آن بر مي شمرد .

ب) بهداشت مو: بهداشت مو شامل شستن آن ، تميز نگه داشتن ،کوتاه کردن و از بين بردن موهاي زائد بدن مي باشد رسول خدا(ص) موهاي سرش را با سدر مي شست و مي فرمود کسي که سر خود را باسدر بشويد خداوند وسوسه شيطان را از او دور مي کند و چنين کسي مرتکب معصيت نمي شود و هر کس معصيت نکند وارد بهشت مي شودو مي فرمود زدودن موهاي زائد بدن مايه افزايش ديد چشم و قوي شدن عضلات و مانع چروک و آلودگي و حشرات در بدن مي شود همين طور آن حضرت امور بهداشتي را جزئي از شريعت اسلام مي داند مانند ختنه کردن،کوتاه کردن شارب،زدودن موهاي بدن(به استثناي سر و صورت )و گرفتن ناخن و نيز مي فرمايند : موي بدن چون بلند گردد، آب پشت را قطع مي کند و بندهاي مفاصل را سست مي گرداند و باعث ضعف مي شود.

ج) بهداشت دست و صورت: رعايت موارد ذيل براي پاکيزه نگه داشتن دست و صورت مناسب است. شستن دست و صورت، استفاده از حوله شخصي و کوتاه کردن ناخن ها. گرفتن ناخنها يکي از سنتهاي اسلام است که توجه نکردن به آن عواقب دنيوي و اخروي در بر دارد.امام صادق (ع)مي فرمايد:وحي از رسول خدا قطع شد ،مردم پرسيدند يا رسول ا… چرا وحي از شما قطع شد؟آن حضرت فرمود: چطور قطع نشود در حاليکه شما ناخن هاي خود را نمي گيريد و بوي بدن را از خود دور نمي کنيد.رسول خدا فرمود:هر کس مي خواهد از فقر در امان باشد و از درد چشم و پيسي و جنون ننالد ناخنهايش را روز پنج شنبه هنگام عصر بگيرد و از انگشت کوچک دست چپ شروع نمايد.حضرت دهان ،دست و صورت خود را مي شست و آب را در دهان مضمضه مي کردو هر وقت دست و صورت خود راشستشو مي داد با حوله اي مخصوص،صورتش را خشک مي کرد و غير از ايشان کسي به آن حوله دست نمي زد.

د) بهداشت چشم: چشم نه تنها وسيله بينايي انسان است بلکه وسيله رشد روح و روان نيز مي باشد از اينرو به مراقبت ويژه نياز دارد شستشوي دست و صورت ،استفاده از حوله تميز و اختصاصي به اين امر کمک مي کند.معصومين (ع) به بهداشت چشم خود اهميت فراوان مي دادندو براي سلامتي آن نکاتي را رعايت مي کردند.رسول خدا در چشم راست و در چشم چپ دو مرتبه سرمه مي کشيد و افرادي که به بيماري چشم مبتلا بودند و خدمت آن حضرت مي آمدند آنها را به مداوا سفارش مي کرد و دستورات بهداشتي و طبي به آنها مي دادندو معتقد بودند چهار چيز صورت را روشن و نوراني مي کند نگاه کردن به صورت زيبا، نگاه به آب جاري ، نگاه به سبزه و چمنزار و سرمه کشيدن در وقت خواب. ه)بهداشت دهان و دندان يکي ديگر از اموري که در بهداشت فردي و رعايت آن ضروري است بهداشت دهان و دندان است که در اين زمينه مسواک زدن و خلال کردن نقش مهمي دارد که سخن وسيله معصومين (ع)اهميت آن را خاطر نشان مي سازد .

1- مسواک کردن: رسول خدا در شبانه روز سه بار مسواک مي کرد :قبل از خواب،بعد از بيدار شدن از خواب و پيش از نماز صبح .آن حضرت با چوب اراک(درختي مخصوص)مسواک مي کرد و جبرائيل او را به اين کار سفارش کرده بود.پيامبر(ص)در شيوه مسواک کردن نيز طريقي خاصي داشت که به طورعرضي يعني از بالا به پائين مسواک مي کرد و ديگران را به اين روش توصيه مي کرد.

2- خلال کردن از ديگر نقاطي که در بهداشت دهان ودندان نقش بسزايي دارد خلال کردن است بدين معنا که انسان وقتي غذا مي خوردتکه هاي ريز غذا ميان دندانها باقي مي ماندکه اگر در آنجا بماندموجب فساد دندانها و بروز بيماري مي شود ،در دستورات بهداشتي اسلام به اين مهم توجه فراواني شده است. پيشوايان معصوم دندانهاي خود را خلال مي کردند و ديگران را نيز به آن توصيه مي نمودند امام صادق(ع)مي فرمايد:”ان رسول ا… کان يتخلل و هو يطيب الفم” (رسول خدا خلال مي کردند و اين کار دهان را پاکيزه مي کند). پيامبر خدا(ص)خلالي را به جعفر طيار هديه کرد و فرمود:اي جعفر ! خلال کن که اين کار دهان (لثه و دندان ) را اصلاح و روزي را زياد مي کند. و)استفاده از ظروف پاکيزه و سالم رسول خدا (ص) به پاکيزگي ظروفي که از آن استفاده مي کردند اهميت مي داد ودر هر ظرفي غذا نمي خورد آن حضرت در ظرفهاي بلوري که از شام مي آوردند غذا مي خورد و نيز از ظروف سفالي يا پوستي يا کوزه،آب مي نوشيد اگر هيچ ظرف تميز و پاکيزه اي بدست نمي آورد از کف دست استفاده مي کرد و مي فرمود:هيچ ظرفي پاکيزه تر از دست نسيت اين همه دقت در انتخاب ظرف مناسب ،بيانگر اهميت بهداشت و پاکيزگي در زندگي رسول خدا و پيشوايان بزرگوار ماست که مي بايست از آن درس بياموزيم و مانند آنها بهداشت را رعايت کنيم.

ز) بهداشت تغذيه: انسان اگردر امرتغذيه نکات بهداشتي را رعايت نکندچه بسا بيماريها وناراحتيهاي ناشي ازآن او راازپادرآوردوزندگي شيرينش راتلخ و ناگوارسازد.درسيره معصومين (ع) به مواردي بر مي خوريم که آن بزرگواران درموقع غذاخوردن به آنها توجه داشتند که به مواردي اشاره مي کنيم:

1- غذا خوردن هنگام گرسنگي رسول خدا(ص)فرمود:”نحن قوم لا ناکل حتي نجوع واذا اکلنا لا نشبع” ماکساني هستيم که تاگرسنه نشويم غذا نمي خوريم وهنگام غذادر حد سيري نمي خوريم. نقل شده که آن حضرت هيچگاه تا حد سير شدن غذا نخورد پرخوردن و سير شدن را سبب بيماري مي دانست و مي فرمود:معده ،خانه امراض است و پرهيزسرآمد دارو هاست .بيماريها و ناراحتيها ي جسمي غالبا”بر اثرسوءتغذيه ياپرخوري است و اجتناب از پرخوري و رعايت بهداشت در امر تغذيه براي سالم زيستن ،امري ضروري است.

2- پرهيز از غذاي داغ معصومين(ع)غذاي داغ نمي خوردندودر آن نمي دميدند(فوت نمي کردند)و صبر مي کردندتا سرد شود.رسول خدا در غذا نمي دميد و بازدم خود را در ظرف آب رهانمي کرد.حضرت علي(ع)مي فرمودند:طعام را بگذاريد تا سرد شود.غذايي نزد رسول خدا آوردند فرمود:بگذاريد خنک شود تا بتوان آن را خوردخداوند آتش را خوراک ما قرار نداده و برکت در غذاي سرد است.البته منظور اين است که معصومين (ع) غذا را وقتي خيلي داغ بود نمي خوردند تاکمي ملايم و قابل خوردن شود،نه اينکه بعضي غذا ها را که بايد گرم خورده شود آن را سرد کنند و بخورند.

3- استفاده از انواع غذاهاي مورد نياز از نعمتهاي الهي غذاهاي پاکيزه و مطبوع است که اگر به طور صحيح و مطلوب تهيه شود در بهداشت تن و روان تاثير فراوان دارد معصومين (ع) اگرچه دلبسته به دنيا و مواهب آن نبودندولي از غذاهاي مختلف بهره مند مي شدندپيامبر از انواع غذاهاي حلال ميل مي کرد.امام صاق (ع)مي فرمود مردي از اصحاب براي رسول خدا فالوده تهيه کرد و خدمت آن حضرت آورد.حضرت آن را خورد و پرسيد :از چه درست کرده اي آن مردگفت:از آرد گندم ،روغن و عسل.حضرت فرمود :اين غذاي خوبي است رسول خداگوشت بريان شده را با نان مي خورد مي فرمود گوشت بهترين غذاها در دنيا و آخرت است و نيز آن حضرت از گوشت مرغ و پرندگان شکار شده استفاده مي کردحضرت رسول (ص) چون ماهي تناول مي کردندمي فرمودند خداوندابرکت ده براي مادر اين ماهي و به عوض اين بهتراز اين به ما عطا کن.نقل است که فرمودند:بر شما باد خوردن ماهي که اگر بي نان بخوريدکافيست و اگر با نان بخوريد گوارا است ماهي تازه پيه جسم را مي گدازدودر حديث صحيح وارد است که شخصي به خدمت آمدو گفت :که هر گاه حجامت مي کنم صفرا به هيجان مي آيد و اگر نمي کنم خون آزار مي کن حضرت در جواب فرمودند:که حجامت بکن و بعد از آن ماهي تازه که با آب نمک کباب کرده باشند بخورپس آن مرد چنين کرد و هميشه در عافيت بود.

حفظ آراستگي در بهداشت اجتماعي حفظ بهداشت اجتماعي و رعايت آراستگي ظاهري نيز در نظر پيشوايان معصوم(ع) از اهميت ويژه اي برخوردار بوده و ايشان در تمام عمرشان به آن پايبند بودند که در زير نکات مهمي از آن را مي آوريم :

الف) بوي خوش نقل شده که هزينه عطررسول اکرم (ص)بيش از خوراک او بود آن حضرت خود را بامشک خوشبو مي کرد چندان که مشک بر فرق سرش برق مي زد.آن حضرت آن قدر خوشبو بود که هر جا عبور مي کرد تا سه روز بوي خوشش از آنجا به مشام مي رسيد.

ب) مرتب کردن سروصورت بهداشت مو شامل کوتاه کردن سر، محاسن ، شانه کردن آن ، زدودن موهاي زائد بدن و شستشو وخضاب کردن آن است.رسول گرامي اسلام با مدري(نوعي شانه)موهايش راشانه مي کرد و هنگام شانه زدن مي فرمود:شانه زدن “وبا” را از بين مي برد. آن حضرت به ديگران نيز سفارش مي کرد که موهايشان را مرتب کنند چنانچه نقل شده:روزي به مردي که موي بلند و پريشان داشت فرمود:موي سرت را کوتاه کن تا بر زيبايي تو بيفزايد.همين طور رنگ کردن مو به حنا و برگ نيل در نزد معصومين (ع) معمول و رايج بوده است.رسول خدا(ص)فرمود:حنا ببنديد که چشم را روشني مي دهد،موي سر را مي روياند و بوي بدن را خوش مي سازد و همسر را آرامش مي بخشد. امام صادق (ع)فرمود:پيامبر خدا به علي (ع)فرمود:يا علي !يک درهم براي خضاب خرج کردن بهتر از هزاردرهم براي خدا و در غير خضاب صرف کردن است.

ج) نگاه در آيينه و مرتب کردن ظاهر نگاه کردن در آيينه و مرتب کردن وضعيت ظاهري بدن و لباس نيز از کارهاي معمولي و روز مره معصومين (ع)بود .حضرت علي (ع)فرمود: رسول خدا هروقت در آيينه مي نگريست مي فرمود:سپاس خداي را که خلقت مرا کامل و صورت مرا زيبا گردانيد  و در مقابل عيوب ديگران مرا زينت بخشيد . امام صادق (ع) فرمود:پيامبر در آيينه نگاه ميکرد و موهاي سرش را منظم مي نمود و شانه مي زد و گاهي در آب نگاه مي کرد و موهايش را مرتب مي کر د و اين کار را براي بيرون رفتن از منزل انجام مي داد. عايشه ديد براي پيامبر در ظرف آبي که در منزل بود نگاه مي کند و موي خود را منظم مي سازد تا از منزل خارج شود، به آن حضرت گفت:پدرو مادرم به فدايت!در آب نگاه مي کني و زلفت را منظم مي سازي در حالي که بهترين خلق خدايي.حضرت فرمود :خداوند دوست دارد که بنده اش چون به سوي برادرانش مي رودخودرا براي آنها منظم کند و بيارايد و زيبا سازد.همين طور آن حضرت روغن زدن را دوست مي داشت و از ژوليدگي و نامنظم بودن اکراه داشت. به اميد عمل به همه دستورات گهربار آن حضرت و به کاربردن آن در زندگي خويش

منابع:

1- سيره معصومين (ع)